Tukikubali tulipotea, tutarudisha hadhi yetu

Waziri wa Elimu na Mafunzo ya Amali, Ali Juma Shamhuna

Na Sharif Mbukuzi
TUNAPOJIULIZA swali muhimu la ni wapi im­epotea ile elimu yetu nzuri tuliyo tukijivunia kuwa­nayo Zanzibar, tunapaswa kabla ya yote, kurudi nyuma na kuulizana nani amepindisha viwango?

Tunasema pale juu kileleni ili­pokuwepo ilijengeka kwa sababu ya kuwepo misingi madhubuti. Ili­kuwa elimu ya viwango vilivyo­jengwa vikajengeka.

Kwamba matunda ya uchumi mkubwa uliokua kwa kutegemea mauzo ya karafuu na viungo vingine mbalimbali ndani ya nchi, yalisam­baa kwenye jukumu muhimu la kuitunza na kuiengaenga elimu.

Sasa leo tungali tunalitambua hili? Tungali tunapeleka fedha za kutosha kwenye dhamira ya kuiku­za elimu yetu au tumekuwa tukijitia hamnazo na kujifurahisha tunayo elimu nzuri kwa kutaja tu nambari?

Nani kasema sekta ya elimu in­apewa kipaumbele katika mgao wa fedha? Na hata kama zinatengwa nyingi, si tunaona sehemu kubwa ya fedha za bajeti zinatumika kwa ajili ya masuala ya utawala zaidi ku­liko eneo la kuijengea msingi elimu.

Hapo ndipo tunapojikuta tunad­anganya na kujidanganya. Kitu kibaya ni kwamba tunajisahau na kudanganya wananchi, wale wal­iokubali kutoka jasho kufanya kazi kwa moyo mmoja kwa ajili ya maslaha ya nchi yao.

Tunajitia tu mabingwa wa nam­bari kama vile tunao mfano wa kuonesha ni wapi au mahali gani nambari hizi – tarakimu – zimetu­mika kupata kusaidia kuinua elimu. Maendeleo ya elimu si tarakimu ni viwango, ndivyo UNICEF wase­mavyo.

Haifai watu wazima wenye akili kudanganyana na kudanganya umma. Elimu yetu imeshuka tena kwa kiwango cha kutisha na kukati­sha tamaa. Juu yake, panahitajika marekebisho makubwa ili kuirudis­ha kule ilikokuwa imefikia.

Tunashuruti la kurudi kwenye sheria yenyewe ya elimu. Irekebish­we ili iende na wakati uliopo. Lakini irekebishwe kwa minajil gani? Hili ni jambo muhimu kulizingatia. Tu­nataka sheria inayomtambuwa mwalimu kuwa kiongozi kisekta.

Itakuwa ni kazi bure iwapo tut­aendelea kuimba mwalimu ni muhimu lakini hatuoneshi jitihada za kweli za kumjenga binafsi na kumjengea mazingira rafiki ili afundishe kimatarajio.

Serikali ya Mapinduzi Zanzibar itenge fungu la kutosha la bajeti kwa ajili ya kujenga maslaha ya wal­imu; kuinua miundombinu ya elimu; kununua vifaa na vitendea kazi vya walimu.

Tunataka eneo la ukaguzi liima­rishwe kwa ngazi inayohusika na uteuzi wa wakaguzi kuteua walimu wenye uwezo wa kuifanya kazi hiyo inavyotakiwa.

Tupandishe madaraja walimu waliopo. Tuwape mafunzo mepya ya ufundishaji wa kisasa. Tujenge maabara na kuzipatia zana zake sta­hili. Tupunguze idadi ya watoto wa­naokaa darasa moja. Ni kupoteza nguvu bure mwalimu kuongoza wa­toto 100 au 150 kwa darasa. Hii hai­wezekani.

Na hapa lazima tukubaliane kuwa hatuwezi kumudu kupata wa­toto wenye utashi wa kusoma mas­omo ya sayansi iwapo hatukutilia mkazo kuujenga msingi tangu wak­iwa watoto kabisa.

Inabidi kurudi kule ambako mwalimu aliyebobea anakaa na wa­toto, akishinda nao huku akiwa anawaangalia nani amefanya nini, wakati gani na nani ameshinda vipi. Nazungumzia suala muhimu la utafutaji wa vipaji vya watoto mape­ma utotoni kwao.

Wenzetu wanawaweka watoto huria katika eneo fulani na kuwapa­tia kila kitu cha kuchezea. Vitu vingi vya kuchezea unavikuta wa­nawekwa navyo. Vitu vya kujumli­sha, kuhesabu na kutoa. Vinakuwe­po na vitu vya kuzidisha. Wa­nawekewa vitu vya kuchorea kad­halika.

Mwalimu mbobezi anaangalia kila mtoto anapenda kitu kipi, ku­fanya nini. Akishakipata anakitu­miaje? Anatengeneza kitu au ana­chora kitu. Anafanya nini?

Katika mazingira kama haya kwa mwezi mzima au hata mitatu, mwalimu mlezi wa watoto hawa anakuwa ameshabaini vipaji mbalimbali kutokana na watoto wetu.

Tunataka kuamua mapema ku­wajenga kisayansi. Wapende hayo wanayoyapenda kielimu. Watakua hivyo taratibu. Mwisho wa siku tut­akuwa na watoto waliojigawa. Huyu anapenda eneo fulani la sayansi na yule anapenda eneo fulani.

Tunatafuta mabingwa wa hesa­bu wa siku zijazo. Wapo watakuwa wamejipambanua kuwa ni wajuzi wa kuchora na kuchora nini. Wen­gine watakuwa wamejipambanua kwa maeneo yao. Sawasawa.

Ndiyo watoto wa Kijapani hule­lewa. Kwa kuwaweka na vitu mbalimbali na kuwaangalia, una­wapa nafasi ya kujiamulia tangu utotoni kwao wanavyotaka kuja kuwa wakifikia wakubwa.

Kwa namna hii inakuwa rahisi kupata watoto wanaojitawanya kwenye maeneo mbalimbali ya fani za sayansi. Tunajitengenezea mab­ingwa wa miaka 20 ijayo mbele.

Sasa kama katika mipango yote hiyo niliyoieleza hakuna upuuzi wa siasa, vyereje tunaingiza mambo ya siasa katika elimu yetu? Siasa ita­saidia nini kuinua elimu kama siyo kuzidi kuitumbukiza shimoni?

Kumbukumbu za matukio, zi­naonesha kuwa siasa imechangia sana kuiangamiza nafasi ya Zanzi­bar kama moja ya nchi zilizokuwa juu kwa kiwango cha elimu Afrika. Upendeleo utatoa mchango gani katika mipango hii?

Nasema katika kuifufua elimu yetu, siasa na upendeleo visipewe nafasi kamwe. Mambo haya sote tu­najua vizuri kuwa ni adui wa maen­deleo yoyote, popote pale. Tusiya­endekeze.

Kila hatua ya mipango yetu ya­pasa iandaliwe vizuri, kwa ustadi, na kutekelezwa kwa kuzingatia vi­wango vilivyowekwa. Ndo tunaenzi viwango hapa. Sasa ni muhimu kwa kila mmoja wetu kuonesha uzalen­do wake katika jambo hili.

Hapo tumejenga mazingira ya kumpata mwanafunzi wa ku­someshwa. Tunataka sasa kuona mazingira ya skuli zetu yalivyokaa; je yanatosha kumvutia mtoto kuso­ma? Bali je, yanatosha kumshawishi mwalimu kubaki darasani kusome­sha?

Mwalimu hubaki darasani ku­somesha kwa mambo mengi. Laki­ni, kama tayari tumemtizama ma­hitaji yake, kama tumeangalia maslahi yake na kuyasuka upya, kama anaviona vifaa na vitendea kazi, na kama anajua skuli yake ina uongozi mzuri, ana sababu gani ya kutosomesha kwa nguvu?

Tumebainisha namna gani tunaweza kupata vipaji vya kitaa­luma mapema kupitia kwa watoto wetu. Eneo linalofuata ni mitihani.

Iwapo mazingira ya skuli zetu yatakuwa yanavutia watoto kuso­ma, hapana shaka yoyote na mwal­imu atakosa pa kukimbilia au pa kukwepa wajibu wake wa kuwas­omesha watoto.

Kusomesha watoto kunakwenda sambamba na kuwapima kati na kati – kila hatua fulani. Mitihani in­apaswa kuangaliwa upya tangu maandalizi yake ya utungaji wa maswali mpaka ulinzi wakati wa kuchapishwa na usafirishaji wake hadi kufikia skuli.

Kwa kuwa walimu watakuwa wamejengwa vizuri, sasa nao wata­jitambua maana itakuwa wanajua walivyotangulia kutambuliwa na mwajiri wao. Hapa mwajiri amefuta dharau kwao, amefuta kejeli kwao, amefuta uadui kwao, na amefuta ubabe kwao.

Inatupasa kuwachukulia walimu vile walivyo. Kila mwalimu tumpe nafasi ya kusomesha somo analolimudu.

Kusiwe na kitu kulazimishana mzigo wa masomo ambayo tunajua mwalimu hatayamudu. Huko ni kupoteza muda wake, muda wa kazi na raslimali pia.

Ndio kusema inatakiwa kupanga tuna walimu wangapi kulingana na mahitaji. Tunao walimu wa kutosha wa masomo yote? Ni somo gani kuna pengo la mahitaji na idadi waliopo? Kama kweli lipo pengo, linazibwaje? Kwa muda mfupi, wa kati na mrefu.

Sasa tuseme tayari tuna walimu wenye uwezo wa kufundisha; na wenye ujuzi wa kumudu masomo ambayo mwalimu amekubaliana na kiongozi wake kuwa anaya­mudu, tunatarajia watatulia na ku­fanya kazi. Hapa tutakuwa na haki ya kusubiri matunda.

Katika mafanikio kama hayo ya kuijenga skuli kumvutia mtoto ku­soma na mwalimu kupenda ku­somesha, tutapata uhakika wa miti­hani kusalimika.

Hatutatarajia kusikia tena mti­hani fulani umevuja.

Ukweli, watumishi wa kada ny­ingine zinazohusishwa katika maandalizi ya mitihani, hawa­takuwa tena na haja ya kuvujisha mitihani. Ili wapate nini wakati kila jambo lao la maslaha nao limean­galiwa vizuri?

Tatizo la mitihani kuvuja linasa­babishwa zaidi na suala la watumi­shi wa umma kuamua kudharau maadili ya kazi. Pia wale walioteuli­wa kusimamia hatua za uandaaji mitihani mpaka kufikia skuli, kuto­jitambua umuhimu wao.

Bado tusimamie hapo kwamba pale penye mazingira yaliyojengwa vizuri kwa mwalimu na watumishi wengine, hakuna sababu ya mitiha­ni kuvuja. Turudi nyuma kufikiria kule ilikuaje mitihani isivuje wakati ikichapishwa London, bali leo inapochapishwa nyumbani?

Kwa kuwa mazingira yame­shajengwa ya kupanga na kuenzi viwango katika maeneo mengine, kilichosalia ni kimoja:

Hatua za haraka na kali zaidi ku­fuata dhidi ya mtumishi atakaye­bainika ameiba au kuvujisha mti­hani.

Kusiwe na muhali hata kidogo kuchukua hatua za kinidhamu na kisheria kwani wizi na udanganyifu katika mitihani yamekuwa matati­zo sugu yaliyochangia elimu yetu kupotea.

Tukisha hapo, tujiulize tunapa­sishaje watoto? Kweli tumewapima, je wanaotangazwa au kuteuliwa ku­songa mbele wamefikia viwango hivyo? Hili ni eneo lenye mgogoro pia.

Katika lile kongamano lililoan­daliwa na taasisi ya uchambuzi wa utafiti na sera za masuala ya umma, ZIRPP, mwalimu wa sekondari ya Field el Castro, kisiwani Pemba, al­isema wamebaini watoto wengi wa­naopasishwa kuingia michepuo, Form I, hawana uwezo huo.

Hili ni jambo la ajabu kabisa. Mtoto anapelekwa vipi mbele waka­ti hakufuzu mtihani? Huu ni uzembe na kwa kweli ni uhuni pia.

Basi wao Field el Castro wamean­zisha mtihani maalum kuwapima upya watoto wanaoteuliwa kujiun­ga hapo.

Huwa wanaulizwa maswali sta­hili ya kiwango wanachotarajiwa kuwa wamefikia. Hapo yule anaye­fuzu tu ndiye wanamruhusu kuanza masomo ya kidato cha kwanza.

Inashangaza kumsikia mwalimu anasema wapo baadhi ya wanafun­zi wamekuwa wakikwepa hatua hiyo ya kupimwa upya, kwa kujijua watakwama kwa vile ni kweli hawakupita kwa njia stahili. Hapo ndio huwa mwisho wa udanganyifu wao au matumaini ya wazazi wao.

Mwalimu anasema kwa wale wanaoshindwa kukidhi kiwango, wanawarudisha wizarani kwa ajili ya kutafutiwa skuli nyingine. Haki­ka hili ni jambo la kushangaza sana kila mtu anayelisikia.

Kumbe kati ya yale majina men­gi yanayotangazwa redioni kuwa wanafunzi wamefaulu, yapo ya wa­toto waliopandikizwa kinyume na uwezo wao? Lahaula.

Hili ni tatizo kubwa na miongoni mwa vikwazo vikuu vilivyoishusha elimu yetu.

Ni hapo sitakuwa nimekosea kuhoji kauli au msimamo wa seri­kali kwamba elimu yetu bado hai­japoromoka. Tukubali tu imebaki ya maneno matupu.

Chanzo: Fahamu